Doświadczeni myśliwi zwykle nie mają problemów z odróżnianiem gatunków. Jednak dla tych, którzy dopiero zaczynają przygodę z polowaniem, rozpoznanie niektórych zwierząt może stanowić pewne wyzwanie. Prawdopodobnie najczęściej mylone są ze sobą jelenie i sarny. Z myślą o tych, którzy mogliby mieć z tym problem, przygotowaliśmy coś specjalnego – pomocny artykuł ambasadora naszej marki, Krzysztofa Turowskiego z Polski, który omawia wszystkie podobieństwa i różnice między sarną i jeleniem.
Krótkie wprowadzenie
Sarna (Capreolus capreolus) to jeden z mniejszych i najczęściej spotykanych gatunków jeleniowatych w Europie Środkowej. Mimo że zarówno samice, jak i samce są nazywane sarnami, dość często można się spotkać z opinią, że sarna to „żona” jelenia (Cervus elaphus). To dość interesujące, jeśli wziąć pod uwagę, że zarówno samce (kozły), jak i samice saren (kozy) osiągają wagę od 15 do 25 kg. Oczywiście zdarzają się cięższe osobniki, ważące nieco ponad 25 kg, ale nigdy nie tak dużo, jak jelenie.
Łanie (samice jelenia szlachetnego) ważą od 70 do 120 kg, podczas gdy byki (samce) osiągają wagę od 100 do 250 kg i więcej. Jeleń jest 10-krotnie cięższy od sarny, więc z technicznego punktu widzenia łączenie się w pary tych dwóch gatunków mogłoby być problematyczne. Co ciekawe, samo poroże jelenia może ważyć tyle, co cała sarna.
Do celów obserwacyjnych i edukacyjnych możecie wykorzystać urządzenia termowizyjne. Największą szczegółowość zapewni lornetka Pulsar Merger LRF XP50 lub nasadka termowizyjna Krypton FXG. Urządzenie wyposażone w dalmierz laserowy (LRF) pozwoli także uzyskać informacje o odległości od obserwowanego zwierzęcia. Dzięki temu można łatwiej dostrzec różnice w wielkości jelenia i sarny. Należy jednak pamiętać, że w wielu krajach polowanie na sarny i jelenie z wykorzystaniem urządzeń termowizyjnych jest zabronione i zawsze przestrzegać lokalnych przepisów.
Preferowane siedliska
Skupmy się na chwilę na preferowanych siedliskach obu gatunków. Jeleń szlachetny ma wiele podgatunków. Przyjmijmy jednak, że w Polsce występują dwa – jeleń europejski nizinny i jeleń europejski karpacki. Zamieszkują one lasy liściaste i mieszane, poprzecinane młodymi lasami, łąkami i bagnami. Jednocześnie preferują siedliska przylegające do obszarów porośniętych trawą. Wiosną można spotkać je na polach uprawnych lub obszarach porośniętych sitowiem, jesienią – w lasach dębowych i bukowych, a zimą – w lasach sosnowych. Jelenie, w przeciwieństwie do saren, uwielbiają kąpiele błotne na podmokłych terenach, które są dla nich rodzajem ekskluzywnego SPA.
Sarny także lubią obszary leśne i polne. Mówi się nawet, że istnieją dwa odrębne ekotypy – sarna polna i sarna leśna. Najchętniej zasiedlają one obszary o dużej różnorodności, gdzie występują lasy, pola i łąki, a także w bliskim sąsiedztwie drzew lub krzewów. Sarny są przywiązane do swoich terytoriów, które nie są zbyt duże (ok. kilka hektarów) i niechętnie je opuszczają. Wyjątkiem są kozły poszukujące samic do krycia.
Nawyki żywieniowe
Sarny żywią się wyłącznie pokarmem roślinnym, a ich dieta może obejmować do 200 gatunków różnych ziół i roślin. Sarna dokładnie wie, którą roślinę z całej łąki chce zjeść, i jest w stanie wybrać tylko tę jedną. Żywi się także pędami, owocami leśnymi i zbożami ozimymi. Żeruje co kilka godzin praktycznie przez całą dobę, prawie nie pijąc wody, ponieważ wystarcza jej ta zawarta w roślinach lub rosa. Starsze, doświadczone sarny wychodzą nieregularnie, często bardzo wcześnie rano lub późnym wieczorem, aby niepostrzeżenie zniknąć z nastaniem dnia.
Jeleń szlachetny, podobnie jak krowa, jest przeżuwaczem z wielokomorowym żołądkiem. Żywi się nieco mniejszą liczbą gatunków roślin (do 50), jedząc trawy, zioła, pąki kwiatów, jagody, owoce, korę, a nawet żołędzie. Żeruje o zmierzchu i wczesnym rankiem, a odpoczywa w nocy i w ciągu dnia, przeżuwając zjedzony pokarm.
Zwyczaje godowe
Okres godowy jelenia szlachetnego nazywa się rykowiskiem. Trwa on od połowy września do połowy października. W tym czasie byk jelenia gromadzi stado łań, których pilnuje, aby nie zapłodnił ich inny samiec. Nie pozwala łaniom odejść i często odstrasza rywali, staczając z nimi walki. Odgłosy rykowiska mogą być słyszalne z wielu kilometrów, często przez całą noc. Doświadczeni myśliwi, zwani wabiarzami, potrafią naśladować zarówno dominującego byka, jak i inne jelenie, które chcą walczyć o stado.
Zwykle jelenie żyją w stadach (chmarach) składających się z samic i cieląt, które prowadzi dominująca łania, nazywana licówką lub przodownicą. W Polsce polowanie na prowadzące łanie jest prawnie zabronione i uważane za nieetyczne. Poza okresem rykowiska, podczas którego byki nie tolerują obecności rywali, samce jeleni łączą się w stada.
W przypadku saren okres godowy nazywa się rują. Trwa on od lipca do sierpnia. W odróżnieniu do byków kozły wędrują po okolicy w poszukiwaniu samic. Zaloty trwają kilka dni, po czym dochodzi do kopulacji i kozioł wyrusza na poszukiwanie kolejnej samicy. Często można zobaczyć goniące się kozły, nie jest to jednak tak spektakularne, jak w przypadku jeleni.
Czasami zdarza się ponowna ruja na jesieni. Dzieje się tak, gdy samica nie zostanie zapłodniona latem. Nie ma to jednak wpływu na rozwój płodu, ponieważ ciąża saren jest przedłużona i trwa blisko 10 miesięcy, podczas których przez dłuższy czas rozwój zarodka jest zahamowany. Jeśli do zapłodnienia dojdzie na jesieni, ciąża trwa 5 miesięcy. W obu przypadkach młode sarny rodzą się na wiosnę. Zimą sarny łączą się w mieszane grupy, a jedynym pewnym sposobem na odróżnienie samca od samicy jest widoczny tzw. pędzel.
Charakterystyczne poroże
Poroże jelenia jest znacznie bardziej majestatyczne. Poroże dorosłego samca sarny ma najczęściej trzy, czasem cztery odnogi. Z kolei jelenie mają znacznie cięższe, masywniejsze i bardziej złożone poroże (wieniec). Składa się ono z tyk i odchodzących od nich odnóg, takich jak oczniak, nadoczniak, opierak, czasem odnoga wilcza oraz zakończenie, które nazywa się koroną (tworzą ją co najmniej trzy odnogi). Zakończenie składające się z dwóch odnóg nazywa się widlicą. Poroże jelenia może mieć jednostronną lub obustronną odnogę wilczą, może być symetryczne lub asymetryczne, a liczba odnóg wieńca może nawet przekraczać liczbę jedenastu. Jelenia z wieńcem, który ma dwanaście odnóg, nazywa się dwunastakiem. Warto pamiętać że rozpoznanie szczegółów poroża jelenia za pomocą termowizora może być czasem utrudnione – trzeba wtedy odpowiednio dostosować ustawienia. Do obserwacji można również wykorzystać noktowizor z iluminatorem podczerwieni 950 IR, którego światło jest niewidzialne dla zwierząt.
O ostatecznym kształcie i wielkości poroża decyduje nie tylko wiek, ale także kondycja, hormony, pożywienie i klimat. Często zdarza się również, że jeleń lub sarna ma zniekształcone poroże. Od czasu do czasu można także spotkać sarnę lub jelenia z kościstą naroślą pokrytą drobną sierścią na głowie (zamiast poroża). Jest to spowodowane zaburzeniami hormonalnymi i często wiąże się z cierpieniem zwierzęcia.
Zarówno sarny, jak i jelenie co roku zrzucają poroże. Samce saren robią to jesienią i zimą, a najsilniejsze osobniki rozpoczynają ten proces najwcześniej.
Mimo że każdy z tych gatunków jest inny, polowanie zarówno na jelenie, jak i na sarny może być bardzo ekscytujące i wymagające. Mięso obu gatunków ma doskonały smak i jest bardzo zdrowe. Nawet jeśli ktoś sam nie poluje, powinien zdecydowanie skorzystać z okazji do spróbowania potrawy przyrządzonej z sarniny lub mięsa jelenia, aby przekonać się, jak smaczna jest dziczyzna.
Niech las nie szczędzi Wam swoich darów, czyli jak mówimy w Polsce: „Darzbór!”
O ostatecznym kształcie i wielkości poroża decyduje nie tylko wiek, ale także kondycja, hormony, pożywienie i klimat. Często zdarza się również, że jeleń lub sarna ma zniekształcone poroże. Od czasu do czasu można także spotkać sarnę lub jelenia z kościstą naroślą pokrytą drobną sierścią na głowie (zamiast poroża). Jest to spowodowane zaburzeniami hormonalnymi i często wiąże się z cierpieniem zwierzęcia.
Zarówno sarny, jak i jelenie co roku zrzucają poroże. Samce saren robią to jesienią i zimą, a najsilniejsze osobniki rozpoczynają ten proces najwcześniej.
Mimo że każdy z tych gatunków jest inny, polowanie zarówno na jelenie, jak i na sarny może być bardzo ekscytujące i wymagające. Mięso obu gatunków ma doskonały smak i jest bardzo zdrowe. Nawet jeśli ktoś sam nie poluje, powinien zdecydowanie skorzystać z okazji do spróbowania potrawy przyrządzonej z sarniny lub mięsa jelenia, aby przekonać się, jak smaczna jest dziczyzna.
Niech las nie szczędzi Wam swoich darów, czyli jak mówimy w Polsce: „Darzbór!” Przed zakupem jakiegokolwiek urządzenia noktowizyjnego lub termowizyjnego upewnij się, że jest to zgodne z lokalnymi przepisami i używaj go tylko wtedy, gdy jest to dozwolone. Ambasadorzy naszej marki pochodzą z różnych krajów i dużo podróżują, co pozwala im testować różne urządzenia. W żadnym przypadku nie zachęcamy do nielegalnego korzystania z naszych urządzeń ani nie popieramy takiego postępowania. Więcej informacji na temat ograniczeń dotyczących eksportu i sprzedaży jest dostępnych na stronie: Export and Sales Restriction Policy.